Historycznie, pierwsze danie odniesienia aż do Boga pojawiały się coraz w manuskryptach wolnomularzy operatywnych (średniowieczne cechy kamieniarzy). Stwierdzenia, iż masoni powinni ubóstwiać Boga pojawiają się aktualnie od chwili wieku XIV (reportaż "Old Charges" spośród 1390 roku zawiera uwagę, iż "iks kończyna cechu "dłużny adorować Boga a Dom Boży uświęcony podobnie jak"Wójtowicz N., "Duży Organizator Wszechświata, teologiczna krytyka masońskich wizji Boga", wyd. Gajt, Wrocław 1999, ISBN 83-910542-5-X). Pogląd Boga (nie nazywanego do tej pory Wielkim Architektem) dotyczyło w takim przypadku tradycyjnie rozumianego Boga chrześcijańskiego.
Pod spodem basta XVII w. nastąpiło stopniowe przekształcanie się wolnomularstwa operatywnego w masoneria spekultatywne (t.j. filozoficzne). Loże zmieniały osobisty styl a nabierały gildia filozoficznychWojciechowski K., "Batalia o Sztukę Królewską, rozprawa naukowa o masonerii dodatkowo regularności", wyd. Racjonalista, Wrocław 2011, ISBN 987-83-62503-06-3. W tym okresie w filozofii masońskiej zaczęto identyfikować budowę świątyń (którymi zajmowali się średniowieczni kamieniarze) spośród symboliczną samodoskonalenia jednostki ludzkiej a tworzenie "świątyni duchowej"Dołęgowska-Wysocka M., "Od chwili wolnomularstwa operatywnego aż do spekultatywnego", Gród nad Wisłą 1996.
W lożach wolnomularskich spotykali się przedstawiciele różnych obrządków chrześcijańskich, głównie protestanckich a katolickich. Do lóż wolnomularskich zaczęto też inicjować przedstawicieli innych wyznań (m.in. żydów). Jednocześnie rozwój idei humanistycznych w duchu oświecenia sprawił, że wolnomularstwem zainteresowali się także agnostycy i wolnomyśliciele. Aby uniknąć napięć wśród braci, wolnomularze uznali, że nie będą precyzować, jakiego Boga mają na myśli Wójtowicz, N. Różnorodność masońskich wizji Wielkiego Architekta, w: Sztuka Królewska, r. 1996. Pozwoliło to na inicjowanie do lóż praktycznie wszystkich poza radykalnymi ateistami.
1723 rok masoni uważają za graniczną datę, wyznaczającą początek wolnomularstwa nowożytnego. 17 stycznia tego roku James Anderson, protestancki ksiądz i wolnomularz opracował na zlecenie Wielkiej Zjednoczonej Loży Londynu dokument znany potem jako Konstytucje Andersona. Była to kompilacja znanych w tym czasie dokumentów wolnomularzy operatywnychStrona internetowa Loży Galileusz, Wyobrażenie Wielkiego Architekta Wszechświata i jego atrybutów nie było ściśle określone. Większość obediencji wolnomularskich pozostawiło członkom lóż pełną swobodę interpretacji wyobrażeń na temat tego terminu. Loże skandynawskie (Norwegia, Dania, Szwecja) stanęły na gruncie tradycjonalistycznym i uznały, że Wielki Architekt jest tożsamy z Bogiem chrześcijańskim. Loże romańskie, będące pod największym wpływem francuskiej myśli oświeceniowej były bliższe ideom neoplatońskim. Pod koniec XIX wieku jedna z największych i najważniejszych obediencji masońskich – Wielki Wschód Francji wycofał z oficjalnych dokumentów inwokację do Wielkiego Architekta, wprowadzając zapis mówiący, że podstawą wolnomularstwa jest całkowita wolność sumienia i solidarność ludzka.
Doprowadziło to do trwającego do dzisiaj rozłamu w łonie masonerii. Wolnomularstwo anglosaskie (wśród którego najważniejszą obediencją jest Wielka Zjednoczona Loża Anglii), zwane także regularnym uznaje, że wiara w nieśmiertelną duszę i istnienie Wielkiego Architekta (symbolizującego Boga wyznawanej religii dla osób wierzących, zaś dla agnostyków – kosmologiczną siłę sprawczą) jest wymagana dla inicjacji masońskiej. W konsekwencji – loże regularne (konserwatywne) nie inicjują ateistów. Wolnomularstwo romańskie (zwane liberalnym lub adogmatycznym) stoi na stanowisku, że wiara (bądź niewiara) jest indywidualnym przeżyciem człowieka i nie może stanowić przeszkody na drodze masońskiego samodoskonalenia. Niektóre loże mogą stawiać przed kandydatami dodatkowe warunki – np. wyznanie chrześcijańskie, ale jest to raczej rzadkie (występuje głównie w krajach skandynawskich).
Zdaniem przedstawicieli środowisk masońskich, osoby wierzące mogą wstępować do wolnomularstwa (zarówno regularnego, jak i liberalnego); z punktu widzenia lóż zaangażowanie religijne nie stanowi jakiejkolwiek przeszkody (i nie powoduje konfliktu sumienia)Wolnomularstwo a religia, Polsce obediencją regularną jest Wielka Loża Narodowa Polski, a nieregularną Wielki Wschód Polski i "Le Droit Humain".
Do henoteizmu dążyły także religie starożytnej Mezopotamii (babiloński Marduk czy asyryjski Aszur byli panami Wszechświata otoczonymi szczególną czcią, Babilończycy nazywali Marduka "Bel", czyli "Pan") oraz starożytnego Egiptu (liczne bóstwa były w pewnym okresie traktowane jako emanacje boga-Słońca Ra). Henoteizm wydaje się być niejako religijną skłonnością ludów semickich (kanaanejskie i aramejskie bóstwa amorficzne). Pewne elementy henoteizmu występowały także między innymi w mitologii greckiej oraz w wierzeniach Słowian i Germanów, a także w prekolumbijskim Meksyku (Netzahuatlcoyotl).
colesmobile 