Teodoret z Cyru

Byt a aktywność

Urodzony ok. 393 r. w Antiochii, zdobył w ową stronę edukacja między mnichów, między których był m.in. Nestoriusz. Sam został mnichem ok. 416. Kiedy w 430 Cyryl Aleksandryjski rozpoczął kampanię przeciw Nestoriuszowi, stanął w obronie swego nauczyciela. Konsekwentnie, w 431 na Soborze Efeskim, przeciwstawił się potępieniu nestorianizmu, choć nie podzielał bez zastrzeżeń poglądów. Ułożył pięć ksiąg Pentalogion przeciw decyzjom soboru i nauce Cyryla. W 447 napisał Eranistesa („Żebraka”), występując w obronie prawdy objawionej. Za tę postawę w sprawach wiary był prześladowany. Na „zbójeckim” synodzie w Efezie w 449 usunięto go ze stolicy biskupiej i zesłano do Apamei Syryjskiej. Dopiero po apelu papieża Leona Wielkiego oraz interwencji u nowego cesarza, Marcjana, wrócił do Cyru. W 451 Sobór Chalcedoński zrehabilitował go po potępieniu przez niego Nestoriusza. Jego dzieła zostały potępione na Soborze Konstantynopolitańskim II w 553.

Pisma

Teodoret napisał wiele prac, ale najważniejsze są dw

• Eranistes („Żebrak”), napisany ok. 447, jest najważniejszym dziełem teologicznym Teodoreta. Składa się czterech ksiąg. Trzy pierwsze to dialogi o podwójnej naturze Chrystu
• Hellenikon therapeutike pathematon („Leczenie chorób hellenizmu”), napisane przed 437, jest najważniejszym dziełem apologetycznym Teodoreta i ostatnią wielką, w całości zachowaną, starożytną apologią chrześcijańską. Składa się ono z dwunastu rozpraw o zasadniczych kwestiach, które nurtują człowieka religijnego i filozofa. Autor podaje i porównuje odpowiedzi mądrości pogańskiej i religii objawionej. Starożytni pisarze (Tacyt, Swetoniusz, Julian Apostata) uważali chrześcijaństwo za chorobę polegającą na bezbożności i zabobonie. Teodoret z kolei dowodzi, że to właśnie poganie są chorzy na zarozumiałość: oni potrzebują leczenia; zbyt zadufani w wartość filozofii nie dostrzegają jedynej prawdy objawionej; akcentuje wyższość Ewangelii nad filozofią grecką. Odpiera więc tradycyjne zarzuty kierowane pod adresem chrześcijaństwa.
• Dzieła egzegetyczne stanowią objętościowo najważniejszą część spuścizny Teodoreta. Zachowały się komentarze
• Historia Kościoła, napisana na wzór Euzebiusza z Cezarei. Autor rozpoczyna od okresu, na którym się zatrzymał Euzebiusz. W pięciu księgach przedstawione są lata od 323 do 428, w znacznej części są to dzieje sporów ariańskich. Autor zdradza nastawienie antyheretyckie i apologetyczne. Cytuje też wiele dokumentów (listy synodalne, encykliki biskupie, dekrety cesarskie).
• Dzieje miłości bożej, Historia mnichów syryjskich
• Listy

Przekłady w języku polskim

• Teodoret biskup Cyru, Dzieje miłości Bożej. Historia mnichów syryjskich, przeł. Katarzyna Augustyniak, wstęp: Katarzyna Augustynek, Ewa Wipszycka, opracowanie Katarzyna Augustynek Ryszard Turzyński, Tyniec – Kraków 1994, Wydawnictwo Benedyktynów. Źródła Monastyczne t. 7.

• Teodoret z Cyru, Historia mnichów, przeł. S.J. Piskorski, [w:] Żywoty Ojców, albo dzieje duchowne powieści starców zakonników, pustelników wschodnich, przeł. S.J. Piskorski, Kraków 1688, s. 688-736.
• Teodoret z Cyru, Historia mnichów, [w:] M. Michalski, Antologia literatury patrystycznej, t. 2: (IV w.), Warszawa 1982, s. 100-104.
• Teodoret z Cyru, Leczenie chorób hellenizmu, z języka greckiego przełożył, wstępem, objaśnieniami i indeksem opatrzył Stanisław Kalinkowski, Warszawa 1981.
• Teodoret z Cyru, Leczenie chorób hellenizmu (fragm.), przeł. Stanisław Kalinkowski, [w:] Pieszczoch Szczepan ks., Patrologia, t.2: Ojcowie mówią, Gniezno 1994, s.182-185.
• Teodoret z Cyru, Listy, z języka greckiego przełożył, wstępem i objaśnieniami opatrzył Jan Radożycki, Warszawa 1987.
• Teodoret z Cyru, Listy, przeł. Leokadia Małunowiczówna, [w:] Antologia listu starochrześcijańskiego, t. 1: Listy z dziedziny kierownictwa duchownego, red. Leokadia Małunowiczówna, Lublin 1978, s. 325-336.

Zobacz też

• Pisarze starochrześcijańscy

Bibliografia wybrana

• Abramowski, L., Reste von Theodorets Apologie fur Diodor und Theodor bei Facundus, TU 63/1962, ss. 61-9;
• Altaner, B., Stuiber, A., Patrologia, Warszawa 1990;
• Antologia listu chrześcijańskiego. I. Lublin 1978;
• Azema, Y., Citations d’auteurs et allusions profanes dans la Correspondance de Theodoret, TU 125/1981, ss.5-13.
• Azema, Y., Introduction, w: Theodoret de Cyr, Correspondance, t.I., Paris 1955., ss.9-71.
• Azema, Y., Sur la chronologie de trois lettres de Theodoret de Cyr, REG 67/1954 ss.82-94.
• Banaszak, M., Historia Kościoła Katolickiego, t.I, Warszawa ATK, 1989;
• Bardy, G., DThC, t.15, Paris 1946 r., kol.299-326.
• Canivet, P., Histoire d’une entreprise apologétique au Ve siecle, Paris 1957;
• Canivet, P., Introduction, w: Theodoret de Cyr, Thérapeutique des maladies helléniques, Paris 1958, ss.7-84.
• Danielou, J., Marrou, H., Historia Kościoła, t.I, Od początków do roku 600, Warszawa 1984,
• Honigmann, E., Theodoret of Cyrrus and Basil of Seleucia. The Time of their Death, Studi e Testi 173/1953, ss. 174-184.
• Karas, M., Teodoret z Cyru, sławny czy zapomniany?, „Filomata”, nr 425-426 (1995), s. 97-104
• Ostrogorski, G., Dzieje Bizancjum, Warszawa 1968,
• Papageorgiu, P.N., Zu Theodoretos und Georgios Burtzes, BZ 2/1893 s. 585-90;
• Parmentier, L., Theodoret als Geschichtschreiber, Einleitung, w: Theodoret Kirchengeschichte, Leipzig 1911, ss.XCVIII-CVI;
• Places des, E. Le Platon de Theodoret, REG 68/1955, ss.171-184.
• Schwarz, E., Zur Schriftstellerei Theodorets, Sitzungberichte der Bayerischen Akademie des Wissenschaften, 1922, ss.30-40,
• Simon, M., Cywilizacja wczesnego chrześcijaństwa, Warszawa 1992,
• Stróżewski, Wł., Wykłady o Platonie, Ontologia, Kraków 1992,
• Tatarkiewicz, Wł., Historia filozofii, T.I., Warszawa 1990,
• Vogt, J., Upadek Rzymu, Warszawa 1993,
• Wagner, M., A Chapter in Bizantine Epistolography. The Letters of Theodoret of Cyrus, DOP 1948, ss.119-181.